D – jak Dysmorfofobia

Dysmorfofobia polega na patologicznej koncentracji na własnym wyglądzie. W obowiązującej klasyfikacji chorób ICD10 została włączona do zaburzeń hipochondrycznych, mieszczących się w grupie zaburzeń lękowych. Może też występować w przebiegu psychozy jako jeden z objawów i wówczas nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej.

Dysmorfofobia polega na obsesyjnym przekonaniu o defekcie urody, który w rzeczywistości nie istnieje lub jest wyolbrzymiony. Może występować w różnym nasileniu i mieć postać:

• urojenia – gdy pacjent w ogóle nie dopuszcza myśli, że może mylić się w ocenie swojej atrakcyjności,
• idei nadwartościowej – gdy pojawia się pewien krytycyzm co do własnych sądów,
• natrętnych myśli – gdy choremu towarzyszy świadomość zniekształcenia postrzegania.

Częstotliwość występowania

Dysmorfofobia występuje u około 2% populacji. Z prac Katharine A. Phillips, psychiatry specjalizującej się w badaniach nad dysmorfofobią, wynika, że zniekształcone widzenie dotyczy najczęściej:

• skóry (73%),
• włosów (56%),
• nosa (37%),
• wagi (22%),
• brzucha (22%),
• piersi (21%),
• oczu (20%),
• ud (20%),
• zębów (20%),
• nóg (18%),
• budowy ciała (16%),
• całej twarzy (14%)

Większość osób cierpiących na dysmorfofobię koncentruje się na kilku częściach ciała jednocześnie. Zwykle w miarę upływu czasu pacjenci dostrzegają coraz więcej niedoskonałości.

Funkcjonowanie osoby chorej

Natrętne myśli o brzydocie własnego ciała wiążą się z bardzo przykrymi emocjami i poczuciem gorszości. Chory koncentruje się na defekcie, ma potrzebę stałego kontrolowania swojego wyglądu w lustrze lub odwrotnie – starannie unika sytuacji konfrontowania się z widokiem tego, co budzi w nim lęk. Pytania kierowane do innych i dokonywanie porównań z otoczeniem są sposobem poszukiwania ulgi.

Pacjenci zwykle dążą do maskowania defektu poprzez makijaż, ubiór, ćwiczenia fizyczne, zabiegi kosmetyczne, przyjmowanie określonej pozy, co często ma charakter zachowań rytualnych. Osoba cierpiąca na dysmorfofobię poświęca tyle czasu i energii sprawom wyglądu, że często zaniedbuje codzienne obowiązki, a to przekłada się na problemy zawodowe i rodzinne. Choroba znacząco ogranicza możliwość angażowania myśli i działań w coś innego, niż źródła lęku. Ciało i wyobrażenie jego zdeformowania jest głównym punktem odniesienia w życiu pacjenta.

Ponieważ chory jest pewny, że również inni widzą jego brzydotę, wstydzi się i dąży do unikania kontaktów społecznych. Czasem jest to ograniczone do określonych sytuacji, np. stosunków intymnych lub niektórych warunków przestrzennych, jak jasno oświetlone miejsca, okoliczności związane ze szczególną ekspozycją społeczną. U osób cierpiących na dysmorfofobię stopniowo nasila się tendencja do izolacji. Powstające poczucie samotności jeszcze bardziej zaniża samoocenę, uniemożliwia doświadczanie przyjaznych postaw ze strony otoczenia i w konsekwencji wzmacnia objawy. W skrajnych przypadkach chory w ogóle nie wychodzi z domu.

U około połowy osób ze stwierdzoną dysmorfofobią występują myśli samobójcze, a co czwarta próbuje zakończyć życie. Badania Katherine A. Phillips wskazują, że osoby chore mają istotne problemy w nawiązywaniu relacji miłosnych, przy czym to mężczyźni częściej niż kobiety pozostają singlami.

Przyczyny dysmorfofobii

Zaburzenie pojawia się najczęściej w okresie dojrzewania, często poprzedza je nadmiarowe zaabsorbowanie wyglądem i poczucie nieatrakcyjności fizycznej. U co piątej osoby objawy stają się wyraźne po doświadczeniu przykrych zdarzeń, które pacjent powiązał z nieatrakcyjnością fizyczną.

Przyczyna występowania dysmorfofobii nie jest jednoznaczna. Jako najistotniejsze podaje się czynniki:

• biologiczne (genetyczne uwarunkowania) – wpływają na zaburzenia w poziomie serotoniny i dopaminy, sposób pracy mózgu określający tendencję do skupiania uwagi bardziej na szczegółach niż całości oraz na typ temperamentu (podstawowych wrodzonych cech osobowości), sprzyjający rozwojowi choroby,
• psychologiczne – doświadczenie braku akceptacji wyglądu ze strony ważnych osób w okresie dzieciństwa, przemoc, zaniedbanie, brak miłości (wszystko to, co koncentruje człowieka na defektach w wyglądzie i kształtuje niską samoocenę),
• społeczne – obecny w mediach kult ciała, wymagające wzorce urody i wiązanie sukcesu życiowego z atrakcyjnością fizyczną.

Najprawdopodobniej rozwój choroby jest powodowany wieloczynnikowo, gdzie na predyspozycje biologiczne nakłada się wpływ środowiska. Dysmorfofobia występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, a w przebiegu choroby nie stwierdza się różnic zależnych od płci. Jedynie w rodzaju skarg można zauważyć pewną specyfikę – mężczyźni zwykle widzą swoje ciało jako za małe, np. chude, nie umięśnione, natomiast kobietom częściej przeszkadza nadmiar i zbyt duże kształty.

Leczenie

Osoba, u której pojawiają się objawy dysmorfofobii powinna zgłosić się do psychiatry, który postawi właściwą diagnozę. Dysmorfofobia nie mija sama, konieczne jest podjęcie leczenia. Ponieważ objawy zaburzenia postępują i często prowadzą do rozwoju wtórnych problemów, np. depresji, samookaleczeń, terapię należy rozpocząć jak najwcześniej.

W leczeniu farmakologicznym z powodzeniem stosowane są inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), te same które zaleca się pacjentom cierpiącym na depresję. Wskazana jest również psychoterapia, która pomaga usunąć objawy choroby, docierając do jej źródeł w psychice człowieka.

Dysmorfofobia a medycyna estetyczna

Oszacowano, że około dwie trzecie pacjentów z dysmorfofobią decyduje się na interwencje medyczne poprawiające wygląd. Metaanaliza ponad dwudziestu badań pokazuje, że wśród wszystkich pacjentów poddających się takim zabiegom, osoby chorujące na dysmorfofobię stanowią 6-15%.

Zabiegi chirurgii plastycznej, mimo że są w stanie usunąć defekt urody, to u osób chorych na dysmorfofobie zwykle nie powodują poprawy samopoczucia. Według jednego z badań tylko u 2,3% pacjentów chorujących na to zaburzenie niezadowolenie z wyglądu zniknęło po zabiegu, natomiast u pozostałych nie nastąpiły żadne zmiany lub od razu rozwinął się lęk dotyczący innej części ciała.

Osoby cierpiące na dysmorfofobię często poddają zabiegom wielokrotnie tę samą okolicę, dążąc do uzyskania efektu, który nie jest możliwy, ponieważ źródłem ich problemów nie są rzeczywiste braki w urodzie. Dysmorfofobia stanowi przeciwwskazanie do zabiegów medycyny estetycznej i chirurgii plastycznej.